Viễn Đông là một vùng rộng lớn chiếm 36,1% diện tích nước Nga với tài nguyên thiên nhiên giầu có, phong phú, đa dạng như dầu khí, than, vàng, sắt, kim cương, cá, rừng, dược liệu… Tuy nhiên, dân số của Viễn Đông lại rất thưa thớt, chỉ có 6,4601 triệu người (đến tháng 1/2009) và có xu hướng tiếp tục giảm. Đại khu Viễn Đông gồm 9 đơn vị hành chính cấp tỉnh (vùng Primorie với thủ phủ Vladivostok, vùng Khabrov với thủ phủ Khabarov, vùng Camchatca; các tỉnh Amua, Xakhalin, Magadan, tự trị Do Thái; khu tự trị Chucôtca và Cộng hòa Xakha). Đây là vùng sâu, vùng xa của Liên Bang Nga, cách thủ đô Matxcova hơn 9000 km.

            Cộng đồng người Việt Nam ở Viễn Đông có gần 4000 người Việt Nam, vốn là công nhân hợp tác lao động theo thỏa thuận giữa nước ta và Liên Xô những năm 80. Đồng thời, do “đất lành chim đậu” nên số người Việt Nam đến sinh sống, làm ăn đã tăng lên. Số đến sau này là chủ yếu.

            Người Việt Nam sinh sống, làm ăn chủ yếu ở hai địa phương là vùng Primorie và Khabarov. Ở thành phố Khabarov, thủ phủ của vùng Khabarov có khoảng 1500 người, còn ở thành phố Vladivostok và hai thị trấn Archom và Nakhotca khoảng 1700 người. Vladivostok cách Khabarov đến 800 km. Ngoài ra, có trên 30 người thủ phủ tỉnh Amua là thành phố Blagoveshenxcơ.

            Về vấn đề hợp pháp hóa, đa số cộng đồng Việt Nam tại Khabarov có giấy tờ hợp pháp. Còn cộng đồng tại thành phố Vladivostok, số có giấy tờ đăng ký hộ khẩu không nhiều lắm. Chủ yếu là hộ khẩu 1 năm, một số có hộ khẩu 3 năm, khoảng 40%. Sở dĩ có tình trạng trên do bà con không ý thức được vấn đề “an cư”, đều chỉ có tư tưởng tạm bợ: ở được thì ở, không ở được thì về nước. Mặt khác, do thấy việc chi cho công an vài đồng thì rẻ hơn làm hộ khẩu nên bà con chọn con đường không làm giấy tờ. Hơn nữa, việc làm hộ khẩu liên quan đến ngành nghề, người Việt chủ yếu làm thương mại nên việc xin giấy phép lao động thật không dễ dàng cho nghề thương mại hầu như bị đóng cửa. Gần đây, Tổng Lãnh sự quán, Đảng ủy Viễn Đông và Hội người Việt Nam đã thấy được vấn đề, luôn khuyến khích bà con quan tâm đến vấn đề hợp pháp hóa vì chỉ có an cư thì mới lập nghiệp, ổn định lâu dài được.

            Về công ăn, việc làm, nghề nghiệp. Đại đa số người Việt làm thương mại, nghĩa là buôn bán ở chợ. Một số không nhỏ bà con là công nhân xây dựng. Một số làm dịch vụ. Số doanh nghiệp không nhiều.

            Tại Khabarov như tình hình chung, đa số người Việt buôn bán ở chợ, khoảng 300-400 người làm nghề xây dựng, một số làm dịch vụ. Thu nhập tuy chưa cao, song khá ổn định. Có hai doanh nghiệp tương đối lớn và làm ăn thành đạt là Công ty Sài Gòn Vàng của anh Lê Xuân Thơm và Công ty “Business-Contact” Co., Ltd. của anh Thái Khắc Việt. Công ty anh Việt chủ yếu làm xây dựng, đồng thời xây các ký túc xá cho bà con ta thuê, làm dịch vụ ký túc xá cũng như giấy tờ. Ngoài ra, anh Việt còn có xưởng sửa chữa ô tô khá lớn, có tới vài chục công nhân Việt Nam. Công ty anh Thơm cũng làm dịch vụ ký túc xá cho bà con người Việt thuê và dịch vụ giấy tờ. Ngoài ra, anh Thơm còn đầu tư về Nha Trang, Khánh Hòa với một khách sạn tầm trung và một nhà hàng… Nhờ cố gắng của anh Thơm, anh Việt mà bà con ta được thuê nhà giá rẻ, ổn định, lại ăn ở tập trung rất thuận lợi cho việc tổ chức, tập hợp cộng đồng. Cũng chính nhờ hai doanh nghiệp trên, cùng với sự quan tâm của chính quyền địa phương của Bạn mà hầu như tất cả chị em ta đều có giấy tờ hợp lệ, sinh sống ổn định.

            Ở Khabarov cũng có khá nhiều trường đại học, song chỉ có khoảng 6-7 sinh viên Việt Nam là con em các gia đình người Việt tại Khabarov theo học.

            Công đồng người Việt Nam ở Khabarov, đều tập hợp trong Hội đồng hương, sinh hoạt chặt chẽ, quy củ, ý thức cộng đồng, ý thức hướng về quê hương, ý thức tập thể rất tốt, hầu như không có các hiện tượng  tiêu cực như ma túy, cờ bạc, tranh giành, cạnh tranh nhau trong làm ăn… Hội thường xuyên tổ chức các hoạt động hướng về quê hương, đất nước và hữu nghị với nhân dân địa phương… được lãnh đạo và nhân dân địa phương yêu mến (Mit tinh Kỷ niệm Quốc khánh 2/9/09 và thi đấu bóng đá có khoảng 1000 người tham dự, tích cực tham dự Lễ đặt tên đầu tầu mang tên Hồ Chí Minh (4/2010). Đã thành lập Hội phụ nữ. Thanh niên khá đông, trên thực tế có sinh hoạt, song chưa quy củ, chưa làm thủ tục với Ban cán sự Đoàn tại Matxcova để có sự công nhận và hướng dẫn hoạt động. Chi bộ Đảng gồm 10 đảng viên cho anh Nguyễn Đức Khiêm làm Bí thư và anh Thái Khắc Việt làm phó bí thư có uy tín và thực hiện rất tốt vai trò của mình.

            Ở thành phố Vladivostok, thị trấn Archom và Nakhotca hầu hết bầ con cũng buôn bán ở chợ. Ví dụ tại chợ Piervaia Rechka gần như toàn bộ các quầy hàng là của người Việt Nam. Ngoài số buôn bán ở chợ, có khoảng 3-4000 công nhân xây dựng đang tham gia các công trình APEC. Số này tiếp tục tăng lên do yêu cầu về công nhân xây dựng rất lớn. Ở thành phố Vladivostok cũng có một số doanh nghiệp như Trung tâm Thương mại “Grand”, công ty Agrimex, Công ty du lịch quốc tế Nhật Minh… Đa số công ty của người Việt là doanh nghiệp nhỏ.

            Ở Primorie cũng có Hội người Việt Nam khá mạnh do anh Nguyễn Duy Thành làm chủ tịch. Ngoài ra còn có Chi đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Phụ nữ, Hội học sinh, sinh viên (có gần 40 sinh viên), là thành viên của của Hội người Việt. Ngoài ra còn có 1 chi bộ Đảng với 6 đảng viên, là hạt nhân lãnh đạo của cộng đồng. Bí thư là anh Nguyễn Văn Đồng, đồng thời là Phó Bí thư Đảng Ủy Viễn Đông.

            Hội người Việt Nam tại Primorie có quan hệ rất tốt với chính quyền địa phương cũng như với Ban chấp hành Hội Hữu nghị Nga-Việt của vùng Primorie, tích cực tham gia các hoạt động củng cố và phát triển quan hệ hữu nghị giữa Việt Nam và Liên Bang Nga, giữa Việt Nam và Viễn Đông.

 ***

            Tóm lại, cộng đồng người Việt Nam ở Viễn Đông tuy không lớn, song thực sự là cầu nối cho quan hệ hữu nghị, hợp tác truyền thống giữa Việt Nam và Viễn Đông, có đóng góp nhất định phát triển quan hệ kinh tế, thương mại, văn hóa, giáo dục – đào tạo… giữa hai bên. Bạn đối xử với cộng đồng ta nhìn chung là rất hữu nghị, rất tốt, song chính sách đối với việc lưu trú lại rất khắt khe. Lưu trú đi liền với công ăn việc làm hợp pháp và từ tháng 4/2007, Chính phủ Nga đã cấm người nước ngoài buôn bán ở chợ nên việc làm hộ khẩu càng trở nên phức tạp.

            Chính vì vậy, khó khăn lớn nhất của cộng đồng là vấn đề hợp pháp hóa. Đảng ủy Viễn Đông, Tổng Lãnh sự quán, Hội người Việt Nam đã có nhiều cố gắng tìm mọi cách hợp pháp hóa cho bà con nhằm “an cư”, song kết quả còn hạn chế, nhất là ở Vladivostok. Muốn giải quyết cơ bản vấn đề cần phải gỡ ở tầm cỡ quốc gia./.